martes, 1 de maio de 2018

Nunca fun a Auschwitz

Debuxo de Friedrich Hoyer, preso en Dachau, 
dedicado ao 50 cumpleanos da súa muller (1934)


Cando o 27 de xaneiro de 1945 os soldados soviéticos liberaron o campo de exterminio de Auschwitz “(…) no nos saludaron ni sonrieron. Parecían oprimidos, más que por la compasión, por una cohibición desconcertada que les sellaba los labios y les clavaba los ojos a aquella escena fúnebre”. Son palabras de Primo Levi, un resistente antifascista italiano deportado a Auschwitz, pero que conseguiu sobrevivir. Levi, autor de Se isto é un home, libro referencia da experiencia dos campos de exterminio, continúa dicindo: “Era la misma vergüenza (…) que siente el hombre justo ante los crímenes cometidos por otros, el remordimiento que producen la existencia misma de esos crímenes y el que hayan sido introducidos de una manera irrevocable en el mundo de las cosas que existen”. Os soldados soviéticos non tiñan palabras para describir o que estaban vendo.

O soldado Zinovii Tolkatchev fixo este debuxo titulado “Sen palabras”. Está feito sobre papel co membrete da Comandancia do campo de concentración (Fonte da imaxe: Catálogo da exposición)

Tampouco eu sei que palabra utilizar para definir unha mostra que presenta o horror do inexplicable, para non trivializar tanto sufrimento.
Nunca fun a Auschwitz, pero é a segunda vez que visito a exposición Auschwitz. No hace mucho. No muy lejos. A primeira foi no mes de xaneiro; a segunda en abril, nesta ocasión co Instituto. Estou convencido de que se volvo nunha terceira ocasión, sairei outra vez impresionado, estremecido.

Nunca fun a Auschwitz, pero si a outro campo de concentración nazi, o de Sachsenhausen, cerca de Berlín. Case non queda nada: os muros, as torres de vixiancia, unha enorme explanada chea de silencio, un silencio que impresiona, un silencio que estremece. Sachsenhausen comparte moitas cousas con Auschwitz, entre elas esas terribles palabras cheas de ironía mortal que recibían as persoas deportadas: Arbeit macht frei, “O traballo libera”.


Aínda que a fotografía é de Sachsenhausen, a mesma frase preside a entrada a Auschwitz (Fotografía de VMSA).



Nunca fun a Auschwitz, ese campo de exterminio que No hace mucho. No muy lejos simboliza nese vagón que transportaba ás vítimas e agora recibe aos visitantes. Ese vagón, como outros miles, que circularon camiño de Auschwitz, que para un membro da Gestapo “no era más que una estación ferroviaria”. Cumpría ordes, quere facernos crer que ningunha responsabilidade tiña no exterminio. Pensábao realmente?



No hace mucho. No muy lejos fai deses zapatos amoreados que algún día estiveron cheos de vida outro símbolo da mostra. Zapatos que “como somos de tela y de cuero/y no de carne y hueso/nos hemos salvado de arder en el infierno”, versos de Moshe Schulstein procedentes de Vi una montaña (1947), que se poden ler na exposición.


Detalle dunha fotografía da exposición



Un inferno polo que pasaron mulleres e homes, xudeos, xitanos, homosexuais, socialistas, comunistas… e varios miles de republicanos españois, vencidos da Guerra Civil española aos que Franco considerou apátridas e aos que permitiu morrer en Auschwitz e noutros moitos campos de exterminio[1]. O escritor Jorge Semprún, marcado en Dachau con triángulo que identificaba aos españois “roxos” (Rotspanier), non estivo en Auschwitz, pero está presente en Auschwitz. No hace mucho. No muy lejos. Tardou moitos anos en ser capaz de escribir sobre a súa experiencia e cando o fixo tivo que escoller entre a escritura e a vida[2]. Outra testemuña, a dun preso en Auschwitz, di que os “supervivientes han intentado enseñar a sus contemporáneos cómo construir sobre ruinas, cómo inventar la esperanza en un mundo que no ofrece ninguna (…), y creo, creemos, que la respuesta, la única posible, está en la memoria”[3].

Resúltame imposible resumir todo o que se pode ver e sentir en Auschwitz. No hace mucho. No muy lejos. Tampouco o pretendo. Soamente reflicto algunhas sensacións. Non sei se volverei unha terceira vez á exposición. Nin siquera sei se irei a Auschwitz. Pero sei, como Elie Weis, que, a pesar do silencio, a pesar de que non teño palabras, queda a memoria.




[1] Tendo en conta que se trata dunha mostra presentada en Madrid, unha das críticas que recibiu é a escasa presenza das vítimas españolas (Carlos Hernández: “La exposición sobre Auschwitz rectifica y da mayor protagonismo a las víctimas españolas del nazismo”, eldiario.es, 17.04.2018 (https://www.eldiario.es/sociedad/exposicion-Auschwitz-rectifica-protagonismo-espanolas_0_761874153.html).
[2] La escritura o la vida (1996) é o título dun libro de Jorge Semprún, un dos máis importantes da literatura concentracionaria.
[3] Elie Wies, 1985.









Ningún comentario:

Publicar un comentario